Zijn de recente overstromingen in het Verenigd Koninkrijk het gevolg van de klimaatopwarming?

In december 2015 werden delen van Engeland getroffen door zware overstromingen. Uiteraard wordt er volop gespeculeerd of de overstromingen het gevolg zijn van de - door de mens veroorzaakte - klimaatverandering. Wat zegt de wetenschap?

Om de vraag te beantwoorden, moet onderscheid gemaakt worden in twee afzonderlijke vraagstukken:

-        Is de extreem natte december het gevolg van klimaatopwarming?

-        In hoeverre zijn de overstromingen toe te rekenen aan die extreme neerslag?

De eerste vraag is klimatologisch/meteorologisch van aard; de tweede ligt op het terrein van waterbeheer/hydrologie en ruimtelijke ordening. Helaas worden die twee vragen in de media en politiek veelvuldig op één hoop gegooid.

Extreme neerslag

Fig 1
Decemberneerslag in het VK. Die van 1929 doet nauwelijks
onder voor het record van 2015
Bron: UK Met Office via Carbon Brief

Fig 2
'Atmosferische rivier' ten tijde van extratropische storm Desmond, begin
december 2015. Merk op dat het noorden van het VK net in zijn baan ligt.
Bron: NWSOPC/NOAA

December 2015 was inderdaad extreem nat: over de gehele UK genomen viel er tweemaal zoveel neerslag als normaal. Zie figuur 1. Maar opmerkelijk is dat begin vorige eeuw eveneens natte decembermaanden kende. De uitschieter in december 1929 doet nauwelijks onder voor die van december 2015. Een opmerkelijk verschil met 2015 is dat in 1929 de extreme neerslag betrekkelijk gelijkmatig verdeeld was over de gehele UK, terwijl die van 2015 geconcentreerd was op het noorden, de getroffen gebieden. Hoe kon dat zo gebeuren? Welnu, een groep wetenschappers zocht naar een verklarende oorzaak van de tien zwaarste 'winter floods' in de UK sinds 1970. Zij concludeerden dat de extreme en vaak langdurige winterneerslag veroorzaakt wordt door zogenaamde 'atmospheric rivers' die warme en vochtige oceaanlucht aanvoeren vanuit het subtropische deel van de Atlantische Oceaan. In december 2015 was dit eveneens het geval (zie figuur 2): Ierland en het noorden van het VK lagen 'toevallig' in de baan van zo'n atmosferische rivier. In hoeverre dit soort extreme circulatiepatronen beïnvloed worden door de klimaatopwarming, is onderwerp van onderzoek. Ook de krachtige El Niño van 2015/2016 heeft zijn invloed laten gelden. Het verschijnsel is overigens niet 'nieuw': het heeft er alle schijn van dat de 'Great Flood', die in de winter van 1862 het westelijke deel van de USA teisterde, eveneens door dit fenomeen veroorzaakt werd.

Water management

Of een extreme neerslag vervolgens leidt tot overstroming(schade), is weer een ander verhaal. Dat heeft primair te maken met de - continu aan verandering onderhevige - karakteristieken van het stroomgebied. Zoals toename verhard oppervlak, gewijzigd landgebruik waardoor de infiltratie/berging terugloopt, bebouwing van de natuurlijke floodplains, inklinking van de bodem, onderhoud waterkeringen, beschikbaarheid van noodvoorzieningen, op diepte houden van watergangen, early warning systems, etc. Helaas heeft het VK - na de overstroming van de Somerset Levels (winter 2013/2014) - weinig bijgeleerd...

Conclusie

Dat er in december 2015 sprake was van een extreme neerslag, staat niet ter discussie. Ook de oorzaak er van lijkt duidelijk: een bijzonder en langdurig circulatiepatroon ('atmosferische rivier'). Of dit soort blokkades beïnvloed worden door klimaatopwarming, is onduidelijk en onderwerp van onderzoek. Dat de extreme neerslag geleid heeft tot overstroming en schade is in hoge mate het gevolg van suboptimaal waterbeheer.